Khi niềm tin trở thành 'công cụ' lừa đảo của KOL, KOC
Việc hàng loạt người nổi tiếng, có ảnh hưởng (KOL, KOC ) bị khởi tố, bắt tạm giam vì buôn bán hàng giả, quảng cáo sai sự thật hay lừa đảo đầu tư gần đây đang cho thấy niềm tin công chúng đang bị không ít đối tượng lợi dụng cho mục đích riêng.
Trường hợp DJ Ngân 98 là một ví dụ điển hình. Với hơn một triệu người theo dõi trên mạng xã hội, Ngân 98 bị khởi tố vì sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm. Dưới vỏ bọc “viên rau củ Collagen”, Ngân 98 quảng bá rầm rộ một sản phẩm không có hồ sơ lưu hành, chứa chất cấm sibutramin, đánh vào tâm lý làm đẹp của giới trẻ và khai thác triệt để niềm tin của người hâm mộ.
Trước đó, “nữ hoàng livestream” Hoàng Hường cũng bị khởi tố vì để ngoài sổ sách hàng ngàn tỷ đồng doanh thu. Từ hình ảnh một “nữ doanh nhân truyền cảm hứng”, cô trở thành lời cảnh tỉnh cho sự thương mại hóa niềm tin trong kỷ nguyên số.
Gây chấn động hơn cả là vụ việc ông Nguyễn Hòa Bình (Shark Bình) - Chủ tịch Nextech Group, từng được xem là biểu tượng của khởi nghiệp công nghệ Việt bị bắt tạm giam vì lừa đảo chiếm đoạt tài sản liên quan đến dự án tiền số AntEx. Thông qua hình ảnh “shark công nghệ” đầy uy tín, nhóm sáng lập đã huy động hơn 117 tỷ đồng từ hàng chục nghìn nhà đầu tư, hứa hẹn lợi nhuận khủng rồi rút tiền qua ví cá nhân. Khi giá token sụp đổ, người chịu thiệt là chính những người từng tin tưởng ông và một lần nữa, niềm tin trở thành nạn nhân của danh tiếng.
Shark Bình (thứ ba từ phải sang) và những người liên quan bị bắt vì xác định có hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản.
Chia sẻ với PV, bà Nguyễn Quỳnh Anh - Phó Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh quốc gia, Bộ Công Thương - cho rằng, sức ảnh hưởng của KOL và KOC có thể thay đổi thói quen tiêu dùng của hàng triệu người chỉ bằng một bài đăng, một video hay một lời khuyên. “Họ có thể lan tỏa giá trị tích cực, nhưng cũng có thể vô tình biến mình thành "cánh tay nối dài" của các chiến dịch thương mại sai lệch. Khi người có ảnh hưởng nói sai, nói thiếu kiểm chứng, hậu quả không chỉ là tiền mất mà còn là niềm tin vào thị trường bị tổn thương nghiêm trọng.
Theo bà Quỳnh Anh, công nghệ và mạng xã hội đang giúp doanh nghiệp tiếp cận người tiêu dùng nhanh hơn bao giờ hết, song đồng thời cũng làm gia tăng rủi ro bị lừa đảo, thao túng tâm lý và bóp méo thông tin. Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong kinh doanh và quảng cáo, nếu không gắn với nguyên tắc minh bạch và trách nhiệm, có thể trở thành công cụ lợi dụng niềm tin đại chúng. “Người tiêu dùng có quyền biết dữ liệu của họ được sử dụng ra sao và có quyền yêu cầu xóa khi không còn nhu cầu”, bà Quỳnh Anh nói.
Cần quản lý KOL, KOC như nghề có điều kiện
Ở góc độ pháp lý, Luật sư Nguyễn Thanh Hải - Đoàn Luật sư TP. Hà Nội - cho rằng, các vụ việc như Ngân 98 hay Shark Bình không chỉ là sai phạm cá nhân mà còn phản ánh lỗ hổng trong quản lý toàn hệ sinh thái quảng cáo và thương mại điện tử từ doanh nghiệp, nền tảng cho tới cơ quan quản lý nhà nước. Ông Hải nhận định, khi thương mại điện tử phát triển bùng nổ, KOL và KOC đã trở thành một nghề thực thụ có thu nhập cao, có sức ảnh hưởng lớn nên cần được quản lý như một nghề có điều kiện.
Ngân 98 bị bắt vì bán hàng giả, chứa chất cấm.
“Không thể để hàng triệu người lên mạng bán hàng, quảng cáo thuốc hay kêu gọi đầu tư mà không qua đào tạo tối thiểu. Chúng ta cần một bộ quy tắc ứng xử và chứng chỉ hành nghề cho KOL, KOC – giống như luật sư hay phóng viên. Ai vi phạm phải bị tước quyền hành nghề,” ông Hải nói. Luật sư Hải cũng đề xuất cần sớm xây dựng cơ chế giám sát minh bạch, ứng dụng AI để phát hiện hành vi thổi phồng, xuyên tạc công dụng sản phẩm, đồng thời thiết lập quy trình “gỡ - phạt - bồi thường” đồng bộ giữa các bên liên quan.
"Những vụ việc vừa qua là lời cảnh tỉnh về sự mong manh của niềm tin trong nền kinh tế số. Để khôi phục trật tự, các cơ quan quản lý cần siết chặt hậu kiểm, công khai danh sách vi phạm và sớm ban hành quy trình cấp chứng chỉ hành nghề cho KOL, KOC. Chỉ khi niềm tin được bảo vệ bằng cả luật pháp lẫn đạo đức nghề nghiệp, thị trường mới có thể phát triển lành mạnh. Khi đó, người có sức ảnh hưởng mới thực sự là người dẫn đường, chứ không phải người dẫn dụ công chúng để lừa đảo” ông Hải nhấn mạnh.
Đại diện Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam cho rằng cần thiết lập cơ chế pháp lý rõ ràng quy định trách nhiệm giữa ba chủ thể: Doanh nghiệp, người quảng bá và nền tảng công nghệ. Doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm với sản phẩm; KOL, KOC phải chịu trách nhiệm với nội dung quảng bá; còn nền tảng phải chịu trách nhiệm với việc kiểm soát và ngăn chặn thông tin sai lệch lan truyền. Chỉ khi trách nhiệm được chia đều và minh bạch, người tiêu dùng mới thực sự được bảo vệ trong môi trường kinh doanh số.
