Những ngày cuối tháng 11, ở TP HCM, trên đường Nguyễn Duy, dọc bờ Bắc kênh Đôi (phường Chánh Hưng), cảnh quan đã gần như thay đổi hoàn toàn.
Áp lực tiến độNhững căn nhà tạm bợ từng ken đặc ven mép kênh nay đang được tháo dỡ phần móng, phá dỡ tường để bàn giao mặt bằng phục vụ thi công kè và mở rộng đường. Máy móc hoạt động liên hồi, tiếng búa khoan lẫn tiếng người vận chuyển đồ đạc, thể hiện rõ áp lực tiến độ.
Tuy vậy, không phải mọi hộ dân tại khu vực đều hoàn tất thủ tục di dời. Vẫn còn những căn nhà sáng đèn về đêm vì gia chủ chưa thể giao mặt bằng do vướng mắc về pháp lý. Trường hợp phổ biến nhất là tranh chấp quyền thừa kế tài sản đất đai trong nội bộ gia đình, khi các đồng thừa kế chưa thống nhất được việc ký hồ sơ bồi thường, hỗ trợ tái định cư. Việc chưa đồng thuận giữa các chủ sở hữu tài sản khiến hồ sơ không thể hoàn thiện, kéo theo tiến độ thu hồi đất bị ảnh hưởng.
Trong căn nhà sát mép kênh, bà Nguyễn Thị Thắng cố gắng bám trụ dù thuộc diện giải tỏa trắng. "Gia đình tôi luôn chấp hành chủ trương di dời theo thông báo của thành phố. Chúng tôi đã đăng ký tái định cư tại khu nhà ở xã hội trên đường Hồ Ngọc Lãm, phường An Lạc. Chỉ khi giải quyết xong quyền thừa kế tài sản của anh em trong nhà thì tôi mới ký hồ sơ di dời. Chúng tôi không chống đối, chỉ cần các thủ tục pháp lý được tháo gỡ" - bà Thắng nói.
Cách đó không xa, ông Trần Hà có nhà nằm phía mặt tiền đường Nguyễn Duy, thuộc diện giải tỏa một phần để mở rộng lộ giới. "Nhà tôi được thông báo lùi vào 5 m so với vị trí cũ. Trước đây, rác thải và mùi hôi mùa mưa là chuyện thường xuyên. Giờ thành phố chỉnh trang lại, làm sạch đẹp hơn, chúng tôi rất mừng. Tôi mong công tác di dời và bồi thường được triển khai nhanh, để người dân sớm ổn định" - ông Hà kỳ vọng.
Dự án cải tạo bờ Bắc kênh Đôi ảnh hưởng hơn 1.600 hộ dân, với tổng diện tích thu hồi khoảng 5,85 ha; tổng mức đầu tư hơn 7.300 tỉ đồng, gồm nạo vét 4,3 km kênh, mở rộng tuyến đường ven kênh, xây dựng mới cầu Hiệp Ân 2, cùng hệ thống hạ tầng kỹ thuật và bến thủy nội địa.
Cần đầu tư mạnh hơnRời bờ Bắc kênh Đôi, hướng về phường Bình Đông, dọc rạch Bà Lớn trên đường Phạm Thế Hiển, tình trạng ô nhiễm kéo dài nhiều năm cho thấy nhu cầu chỉnh trang là cấp bách. Nước đen đặc, váng nổi loang lổ. Rừng cọc xiêu vẹo, nâng những ngôi nhà lụp xụp ven kênh.
Tại hẻm 2385, mùi hôi len lỏi vào từng ngóc ngách, cuộc sống người dân bị ảnh hưởng nặng nề.
Ông Văn Cường - người gắn bó cả đời tại đây - bộc bạch: "Triều cường dâng là nước tràn vào nhà. Không ngập sâu nhưng mùi hôi, ô nhiễm kéo dài khiến ai cũng mệt mỏi. Chúng tôi chỉ mong dự án sớm triển khai và di dời nhanh để người dân thoát cảnh sống bên dòng nước đen".
Lực lượng công nhân tháo dỡ từng hạng mục công trình, thu dọn vật liệu để đẩy nhanh tiến độ giải tỏa, kịp bàn giao mặt bằng cho dự án cải tạo kênh Đôi
Ngược về Đông thành phố, tại đường Võ Duy Ninh (phường Thạnh Mỹ Tây), rạch Văn Thánh cũng trong tình trạng tương tự. Bên cạnh những tòa cao ốc hiện đại, dưới chân tuyến Metro số 1 là những căn nhà chỉ đủ một người lách qua cửa, rác thải bao quanh bờ, chuột bọ chạy ngang mặt đường. Hình ảnh đối lập phản ánh rõ khoảng cách trong điều kiện sống giữa cư dân đô thị.
Bà Đặng Thị Tuyết Nhung, một người dân ở đây, cho biết phường đã tổ chức lấy ý kiến người dân về đề án nạo vét và giải tỏa. Bà con chỉ mong chính sách bồi thường thỏa đáng và di dời sớm. Cả xóm lao động này không ai muốn kéo dài cảnh ô nhiễm đến đời con cháu.
Bà nói thêm rằng dù nhiều đợt ra quân dọn rác từng được triển khai, chỉ cần vài tuần là rác lại chất đống vì một bộ phận người dân thiếu ý thức, đổ thẳng xuống rạch. Hàng rào kẽm gai, biển "cấm đổ rác" cũng bất lực.
Qua hơn 30 năm thực hiện di dời nhà trên và ven kênh rạch, từ năm 1993 đến năm 2025, thành phố đã di dời, giải phóng mặt bằng 44.338 căn nhà thuộc 4 tuyến kênh rạch chính và các chi lưu. Hiện còn 398 dự án/tuyến sông, kênh, rạch chưa triển khai với tổng quy mô di dời gần 40.000 căn.
Nghị quyết Đại hội Đại biểu Đảng bộ TP HCM lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030 đã đề ra mục tiêu đến cuối năm 2030, phấn đấu hoàn thành công tác di dời 50% căn nhà trên và ven kênh, rạch trên địa bàn (20.000 căn).
Hiện TP HCM đã phê duyệt 2 đề án, gồm: Đề án chỉnh trang đô thị khu vực nhà trên, ven sông, ven kênh, rạch trên địa bàn giai đoạn 2025 - 2030 và Đề án chỉnh trang đô thị khu vực nhà ở trên và ven kênh, rạch trên địa bàn quận 8 (cũ). Tổng nhu cầu nguồn vốn thực hiện 2 đề án là 105.000 tỉ đồng.
Theo Thông báo kết luận số 235-TB/VPTW ngày 24-6, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ đạo: "Cần phải đầu tư mạnh mẽ hơn nữa, tốc độ nhanh hơn nữa để xóa nhà tạm trên và ven sông, kênh rạch". Để thực hiện chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm và triển khai hiệu quả các đề án nêu trên, UBND TP HCM kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường quan tâm, xem xét hỗ trợ thêm từ nguồn vốn ngân sách Trung ương về biến đổi khí hậu, xử lý ô nhiễm môi trường do Bộ Nông nghiệp và Môi trường quản lý cho thành phố với số tiền là 10.000 tỉ đồng.
Những dự án cải tạo kênh rạch đang tạo kỳ vọng lớn trong việc xóa bỏ những vùng "ô nhiễm lịch sử", trả lại môi trường sống trong lành và không gian đô thị văn minh cho người dân TP HCM. Mới đây, HĐND TP HCM đã thông qua chủ trương đầu tư 2 dự án nạo vét, cải tạo rạch Bà Lớn và rạch Ông Bé, với tổng mức đầu tư hơn 17.000 tỉ đồng.
Cùng đó là những dự án khác, như: Nạo vét, cải tạo môi trường, xây dựng hạ tầng rạch Văn Thánh; tổng mức đầu tư hơn 8.555 tỉ đồng, trong đó tổng chi phí bồi thường, tái định cư khoảng 6.812 tỉ đồng; 1.077 trường hợp bị thu hồi đất, hiện đang tích cực triển khai công tác bồi thường giải phóng mặt bằng, hỗ trợ, tái định cư. Dự án nạo vét, cải tạo môi trường, xây dựng hạ tầng rạch Xuyên Tâm (từ kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè đến sông Vàm Thuật); tổng vốn 17.230 tỉ đồng, sử dụng vốn ngân sách nhà nước, thực hiện giai đoạn 2023 - 2028; tổng số trường hợp bị ảnh hưởng là 2.215 hộ...
